ཝེ་ཁེ་རིག་མཛོད་(Wikipedia) ཀྱི་དབྱིན་ཡིག་སྡེ་ཁག་ལས་གདམས་ནས་མོག་སྒྱུར་དང་མཐུན་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་སྤྱད་ཡོད། སྒྱུར་སྒྲིག་པ། པཎ་ཆེན་རྒྱལ།         མི་རིགས་ཀྱི་ཡབ་མེས་ཐོག་མ་བྱུང་བའི་དུས་རབས（ལོ་ངོ་ས་ཡ་གཉིས་ནས་གསུམ་ཡར་མར་གྱི་ཡར་སྔོན།）ནི་རྡོ་ཆས་དུས་རབས་རྙིང་བ་ཡིན་ལ། མི་དང་དུད་འགྲོའི་ཁྱད་པར་འབྱེད་པའི་དུས་མཚམས་ཀྱང་ཡིན།  དུད་འགྲོ་དང་མིའི་ཁྱད་པར་གཙོ་བོ་ནི་ལག་ཆ་བཀོལ་ཤེས་མིན་ཐད་ནས་འཇོག་ལ་དེ་ནི་ཀླད་ཤུགས་ངལ་རྩོལ་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བའི་དུས་མགོ་ཡང་ཡིན།           སྤྱིར་དཔལ་ཡོན་ (civilization 文明) ནི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནས་བྱུང་བའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འགྱུར་བག་ཅིག་ཡིན་ལ།  དེ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་གཙོ་བོ་ནི་འཚོ་བ། དཀའ་ངལ། འབྲེལ་འདྲིས་བཅས་ཡིན། ཟ་འོས་པའི་ཤིང་ཐོག་དང་ཞིང་ཐོག་སོགས་ངོས་ཟིན་པའི་གསར་གཏོད་ལས་གསོག་ཉར་དང་བདག་ཐོབ་བྱེད་ཐུབ་བའི་བསམ་གཞིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་མཐར།  གཅན་གཟན་དང་རི་དྭགས་སོགས་རྔོན་ནས་འབྲོག་ལས་ཀྱི་ལས་རིགས་ཉི་ཚེ་བ་ཞིག་བྱུང་བ་ནས་གནས་ངེས་མེད་ནས་འཚོ་བ་སྐྱེལ་བའི་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་།  འདི་ལྟར་དུས་རབས་དང་དུས་རབས་བཞུད་མཐར། རང་གཤིས་དང་རིགས་མཐུན་པའི་མིའུ་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱུ་བསྒྲིགས་པ་དང་དབང་དུ་བསྡུས་པ་སོགས་ཀྱི་བདག་འཛིན་གྱི་བློ་སྟོབས་འཕེལ་ནས་གྲལ་རིམ་ལམ་ལུགས་འདི་བྱུང་མགོ་ཚུགས།  རེད་དེ་གནས་ངེས་མེད། འཚོ་གཞིས་ངེས་མེད། སྐད་བརྡ་ངེས་མེད། ཁྱུ་གྲོགས་ངེས་མེད་ཀྱི་དུས་རབས་ནི་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་དུས་རབས་ཡིན་ལ་ཤེས་རབ་བམ་བློ་གྲོས་འཕེལ་མགོ་བཙུགས་པའི་དུས་རབས་ཀྱང་ཡིན། འོན་ཀྱང་ཤེས་རབ་ལས་བསྐྱེད་པའི་རིག་གནས་འཁྲུངས་མེད། ད་དུང་རྡོ་ཆས་རྙིང་མའི་དུས་རབས་ནི་དཔལ་ཡོན་དར་བའི་རྒྱུར་གྱུར་བའི་དུས་རབས་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ལས་དཔལ་ཡོན་དངོས་དར་བའི་དུས་རབས་ལ་སླེབས་མེད། རིག་གནས་དར་བའི་མགོ་ཁུངས་ནི་དཔལ་ཡོན་འཕེལ་བའི་དུས་རབས་དངོས་མ་དེ་ཡིན་ལ་དེ་ནི་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ཡིན། (Neolithic era) ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ་ངོ༡༠༠༠༠ ནས ༡༢༠༠༠ ཡས་མས་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་གྱིན་ཡོད། དེ་ན་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ལ་དཔལ་ཡོན་གྱི་འཕོ་འགྱུར་གྱི་རིམ་པ་ཆེན་པོ་གསུམ་ཡོད་དེ་དེ་དག་ནི་གཤམ་གསལ་དུ་འཁོད་ཡོད།...

རྒྱལ་རོང་ཁྲོ་སྐྱབས་བསྐལ་བཟང་གཡུང་དྲུང་གིས་འཚམས་སྦྱོར་བྱས།          ཡོངས་གྲགས་སུ་གངས་ལྗོངས་སྟག་ཤར་ཕུར་པ་སྐྱབས་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༥ ལོའི་ཟླ་ ༧ ཚེས་ ༨ ཉིན་མདོ་སྨད་རྒྱལ་རོང་ཆུ་ཆེན་རྫོང་ཁྲོ་སྐྱབས་བར་མའི་སྡེ་བ་འོ་བཟེ་ཡུལ་ཚོའི་ཞིང་ལས་དུད་ཚང་དཀྱུས་མ་ཞིག་གི་ཕ་དབང་ཕྱུག་དང་མ་དཔལ་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱི་བུ་རུ་སྐྱེས།  ལོ་ན་དྲུག་ནས་བཟུང་སྤྲོ་སྡེ་ཡུལ་ཚོའི་སློབ་ཆུང་འགྲིམས་པའི་འགོ་བརྩམས་ཏེ་འཛིན་གྲྭ་གསུམ་གྱི་བར་དུ་སྤྲོ་སྡེའི་སློབ་ཆུང་འགྲིམས། འཛིན་གྲྭ་བཞི་པ་ནས་དྲུག་པའི་བར་དུ་འོ་བཟེ་ཤང་ལྟེ་བའི་སློབ་ཆུང་དུ་བསྐྱོད་དེ་འབྲས་བུ་གཡུར་དུ་སྨིན་ནས་རྒྱ་ཡིག་སློབ་ཆུང་མཐར་ཕྱིན་པ་མ་ཟད་གསུམ་བཟང་སློབ་མའི་མཚན་བཟང་ཡང་ཐེངས་མང་པོར་ཐོབ་མྱོང་།   ད་དུང་དྲུག་གཅིག་བྱིས་པའི་དུས་ཆེན་སྐབས་སུའང་ཞབས་བྲོ་དང་རྒྱུགས་རྩེད་གླུ་གར་སོགས་འཛིན་གྲྭ་སོ་སོའི་འགྲན་བསྡུར་ཁྲོད་སློབ་མ་རྩེ་ཕུད་ཀྱི་གྲས་ཡིན།          ཕུར་པ་སྐྱབས་ཀྱིས་བཤད་རྒྱུར་”ཆུང་དུས་ཨ་ཕས་ཕུ་བོ་སྐལ་བཟང་བཀྲ་ཤིས་ངེད་གཉིས་ལ་ལྷམ གསར་བ་རེ་རེ་ཉོས་དུས་ང་ནི་རྩལ་རྒོད་ཅིང་བྲ་ཚག་ཞིག་ཡིན་པས་ལྷམ་གཡས་པའི་སྣེ་མོ་རལ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་མགྱོགས་ལ་དྲུག་གཅིག་བྱིས་པའི་དུས་ཆེན་དང་ཆ་མེད་ཀྱི་མི་སྣ་སོགས་ལ་ཐུག་འཕྲད་བྱུང་བ་དང་རང་ཁྱིམ་དུ་མགྲོན་པོ་གཞན་རེ་འབྱོར་ཚེ་ངོ་ཚ་སྟེ་མདུན་དུ་འགྲོ་རྒྱུ་ལ་འཚེར་སྣང་ཡོད་ལ་སྟབས་བདེ་མིན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མདུན་དུ་གོམ་ཁ་སྤོ་དུས་རྐང་པ་གཡོན་པས་ལྷམ་མགོ་གཡས་པ་གབ་ཅིང་མི་མཐོང་པར་བྱས་སྟེ་སྦས་པའི་ཚུལ་དུ་རྐང་པ་གཡོན་པས་ཁོ་ན་མདུན་ཕྱོགས་སུ་གོམ་ཆུང་རེ་རེ་སྤོ་ཞིང་འགྲོ་གྱིན་ཡོད་ལ་ཕུ་བོ་ནི་ཆུང་དུས་ནས་ཅ་དངོས་གང་ཡིན་ཡང་བདག་གཉེར་བྱེད་ཐབས་ལ་མཁས་པོ་ཡོད་ལ། ཨ་ཕས་ངེད་གཉིས་ལ་མཉམ་དུ་ཉོས་ཡོང་བའི་ལྷམ་དེ་ཡང་ཕུ་བོ་ལ་ག་དུས་ཡིན་ཡང་གསར་བ་གསར་རྐྱང་གི་ཚུལ་དུ་ཡོད་པས་ཉིན་རེར་ངས་ཕུ་བོ་ལ་ལྷམ་གཡར་རོགས་ཅེས་རེ་བ་རྒྱབ་ཀྱང་ཕུ་བོས་སྐབས་རེ་མ་གཏོགས་གཡར་གྱི་མེད་པར་བརྟེན་ཕུ་བོ་མེད་པའི་གོ་སྐབས་དང་བསྟུན་ཏེ་ལྷམ་རྐུན་མ་རྒྱབ་སྟེ་གྱོན་གྱི་ཡོད་ལ།  རྗེས་མར་ཕུ་བོས་ཤེས་དུས་ང་ལ་ཁྱོད་ཀྱི་རྐང་བ་ཆེ་དྲག་པས་ངའི་ལྷ་མགོའི་བཟོ་ལྟ་འཕྲོ་བརླག་བཏང་འདུག་ཅེས་གཤེ་གཤེ་ཡང་ཐེངས་མང་བཏང་མྱོང་།  འོན་ཀྱང་ངས་ཁྱོན་ནས་དངོས་ལེན་བྱེད་མེད་ལ་བདུན་ཕྲག་གཉིས་གསུམ་གྱི་རིང་ལ་ངས་ཕུ་བོ་ལ་འཁོན་འཛིན་བྱས་ཏེ་སྐད་ཆ་ཚིག་གཅིག་ཀྱང་བཤད་འདོད་མེད་ལ་ཐ་ན་མིག་གིས་ཟུར་ཙམ་ཡང་མི་ལྟ་ཁུལ་བྱས་ཏེ་རྒྱ་ལམ་གཡས་གཡོན་དུ་ཤིང་སྡོང་རྩེ་ལ་བྱེའུ་འཕུར་ལྡིང་རེ་མཐོང་ཚེ་རྡེའུ་འཕེན་ཞོར་དང་རྩེད་མོ་རྩེད་ཞོར་དུ་ཕུ་བོ་དང་ལྷན་དུ་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་བཞུར་རྒྱུན་རྒྱུད་དེ་སློབ་གྲྭ་རུ་བསྐྱོད་ཀྱིན་ཡོད།           འོན་ཀྱང་ཕུ་བོ་དང་ཇི་ལྟར་འཁྲུགས་འཛིངས་བྱས་ཀྱང་སློབ་ཕྲུག་གཞན་དང་ཡང་ན་གྲོང་སྡེ་གཞན་པའི་བྱིས་དམག་དང་ཐུག་སྟེ་འཁྲུགས་པ་ཤོར་ཚེ་ངེད་གཉིས་རྡོག་རྩ་གཅིག་ཏུ་སྒྲིལ་ ཞིང་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་པས་སློབ་ཕྲུག་གཞན་གྱིས་གཉའ་གནོན་དང་ཐུབ་ཚོད་འོག་གཏན་ནས་འདུག་མ་མྱོང་།  སྤྱིར་ངའི་ཨ་ཕ་ལ་འཛམ་གླིང་སྐོར་བའི་ཤེས་རིག་མེད་ནའང་འཐབ་འཛིང་གི་སྐོར་ལ་གདམས་ངག་ཁྱད་པར་བ་རེ་བསྟན་རྒྱུ་ཡོད་ལ། ད་དུང་ངའི་གྲོང་གསེབ་ཏུ་ཤ་ཕག་ཁྲོ་བོ་འབུམ་གྱི་འཐབ་འཛིང་ལྟ་བུ་བྱ་དགོས་ཅེས་ངེད་སྤུན་ཟླ་གཉིས་ཀྱི་ཤ་ཕག་ཁྲོ་བོ་འབུམ་ལ་དཔེར་བླངས་ཏེ་སེམས་ཤུགས་གོང་མཐོ་ འམ་ཆེ་རུ་བཏང་ཏེ་འཐབ་སྲོལ་ཡོད།  ( ཤ་ཕག་ནི་དུད་ཚང་ཞིག་གི་མིང་ཡིན་ལ་ཁྲོ་བོ་འབུམ་ནི་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ཡར་སྔོན་ཁྲོ་སྐྱབས་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཁྲོ་སྐྱབས་སྟོད་སྡེའི་དམག་སྤྱི་སྐད་གྲགས་ཅན་ཞིག་སྟེ་རྟ་ཐོག་ནས་གཡུག་པའི་གྲི་རྩལ་དང་རྒྱང་དུ་འཕེན་པའི་མདའ་རྩལ་མདུན་དུ་འཐབ་ཚེ་སྟག་རྒོད་ལྟར་མཆོང་བའི་དཔའ་བོ་ཞིག་སྟེ་ས་ཆ་དེར་ས་གྲགས་གནམ་གྲགས་ཅན་གྱི་མི་སྣ་ཞིག་གོ)  འཁྲབ་ཁྲིད་པ་དང་འཁྲབ་སྟོན་པ་གཉིས་ཆ་ང་རང་གིས་བྱས་པའི་གློག་བརྙན་(ཡིད་ཆེས་འགྲུལ་སྐྱོད།）（信之旅）ནང་དུ་ཨ་ཁུ་གཡུང་དྲུང་གི་སློབ་མ་བདེ་བསམ་གྱི་ལྷམ་མགོ་རལ་བ་ཞིག་གྱོན་ཡོད་པ་དེ་ནི་ང་རང་ཆུང་དུས་དང་འབྲེལ་བའི་འཚོ་བ་རོལ་ཚུལ་ལ་དྲན་གསོའི་ཚུལ་དུ་བཞག་པ་ཡིན་ཟེར། （信之旅） (ཡིད་ཆེས་འགྲུལ་སྐྱོད།) ངས་འཁྲབ་ཁྲིད་བྱས་པའི་ཡིད་ཆེས་འགྲུལ་སྐྱོད་ཀྱི་གློག་བརྙན་མ་རྩའི་སྒྲོམ་གཞི་ནི་ཨ་ཕ་ཧྲང་ཧེ་སྨན་ཁང་དུ་ཡོད་དུས་ང་ལ་བཤད་མྱོང་བའི་དངོས་བྱུང་སྒྲུང་གཏམ་ཞིག་ཡིན་ལ། སྨན་ཁང་ནང་ངས་ཨ་ཕ་ལ་ཁ་ལག་བཟོ་ཞོར་ཨ་ཕའི་སྒྲུང་གཏམ་ལ་ཉན་གྱིན་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྟབས་མ་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་ཨ་ཕ་འཇིག་རྟེན་འདི་དང་ཁ་བྲལ་དུས་ངེད་ཕ་བུ་གཉིས་དངོས་སུ་ཐུག་མེད་པས་རྒྱུན་དུ་ངས་མིག་ཆུ་འཐོར་བཞིན་སྨན་ཁང་ནང་གི་ཨ་ཕས་བཤད་མྱོང་བའི་སྒྲུང་གཏམ་དྲན་གྱིན་དྲན་གྱིན་དེར་གཞི་བཅོལ་ཏེ་གློག་བརྙན་དེ་ འཁྲབ་པ་ཡིན།...